In gesprek met veranderkundige Tonnie van der Zouwen

‘Weten is niet genoeg, het moet ook in je handen gaan zitten’

Tonnie van der Zouwen weet bíjna alles over actieonderzoek, en is als veranderkundige en adviseur betrokken bij het SEJN-traject ‘Veranderen met ambitie – samen lerend op weg naar betere jeugdhulp’. In die hoedanigheid was Tonnie aanwezig bij de eerste bijeenkomst op 5 december in Utrecht. Ook de komende bijeenkomsten is ze erbij. Tijd voor een nadere kennismaking!

Een leven lang leren: dat is haar motto, en dat brengt Tonnie (68) gloedvol in de praktijk. Ze begon haar carrière als biologiedocent. Daarna werkte ze onder meer als milieu-expert en organisatieadviseur tot ze in 2002 de sprong waagde en voor zichzelf begon. Als buitenpromovendus promoveerde ze in 2011 aan de Universiteit van Tilburg, en in 2014 begon ze als lector Sustainable Working & Organising aan Avans Hogeschool. In 2018 verscheen haar boek ‘Actieonderzoek doen. Een routewijzer voor studenten professionals’.

Twee jaar geleden nam Tonnie afscheid als lector, maar niet als professional van de praktijk. Als trainer, supervisor en coach zet ze zich onverminderd in om samen met belanghebbenden te zoeken naar manieren om daadwerkelijk verder te komen met belangrijke vraagstukken. Zoals: hoe kunnen we als lerende organisaties samen de jeugdhulp blijvend verbeteren?

Begrijpen, voelen en doen
Verandering ontstaat nooit door kennis uit onderzoek alleen, geeft Tonnie aan. ‘Weten is niet genoeg, het moet in je handen gaan zitten.’ Ze gelooft sterk in stappen zetten door te doen, te ervaren wat dat vervolgens brengt en daar weer van te leren. ‘Het draait om hoofd, hart én handen. Je kunt pas echt verandering teweegbrengen als je het begrijpt, voelt en uitvoert.’

In het SEJN-traject werkt Tonnie samen met jongeren, ouders, professionals en beleidsmakers om jeugdhulp te verbeteren. ‘Een gemengde kopgroep – jongeren, ervaringsdeskundigen, bestuurders – is essentieel. Zij weten wat er speelt in de praktijk en hoe je anderen kunt betrekken. Je moet niet voor hen werken, maar met hen.’

LEES OOK DE 10 REGELS  VOOR ONDERZOEK IN DE PRAKTIJK VAN TONNIE

Gelijkwaardig en wederkerig
Actieonderzoek is gestoeld op gelijkwaardigheid, legt Tonnie uit. ‘Je creëert een omgeving waarin iedereen, dus ook jongeren en ervaringsdeskundigen, zich comfortabel voelt. Dat kan goed betekenen dat een bijeenkomst niet in een standaard vergaderzaal plaatsvindt. Waar dan wel? Dat is de vraag die aan de jongeren en ervaringsdeskundigen gesteld moet worden. Waar wil jij afspreken, waar voel jij je prettig en vrij om bij te dragen?’

Ook wederkerigheid speelt een belangrijke rol: wat kunnen de belanghebbenden bij elke stap van elkaar leren? Tonnie geeft een voorbeeld: ‘Zelfs met dementerende ouderen kun je actieonderzoek doen, bijvoorbeeld door kunst en dans te gebruiken. En dan blijkt: wij kunnen hartstikke veel leren van mensen met dementie.’

Iedereen is eigenaar
‘De grootste valkuil is om als organisatie te veel intern te blijven kijken’, zegt Tonnie. ‘Juist de aansluiting met de buitenwereld, met de mensen om wie het gaat, vormt de sleutel tot verandering.’ Daarbij is eigenaarschap een ander onmisbaar aspect. ‘Je bent samen – dus met álle belanghebbenden – verantwoordelijk voor het vraagstuk dat er ligt, en samen ben je op weg naar oplossingen die werken.’

Voor Tonnie is het leren onderweg misschien wel net zo belangrijk als het einddoel – als er al een einddoel is. ‘Bij elke stap leer je. Zelfs mislukkingen zijn waardevolle lessen. Documenteer die reis. Leg vast wat je ontdekt, deel je ervaringen en blijf openstaan voor wat anderen inbrengen. Het is nooit af; het is een reis die voortduurt.’

Uitnodigen als werkwoord
Tot slot benadrukt Tonnie dat de manier van uitnodigen van jongeren en ervaringsdeskundigen cruciaal is. ‘Uitnodigen is een werkwoord, zeg ik altijd. Vraag het de jongeren: wat zou het voor jou interessant maken om mee te doen? Wat heb jij daarvoor nodig? Maar ook: wat wil jij eruit halen, wat wil je dat het jou oplevert?’ De toevoeging die Tonnie hier nog op geeft, onderstreept nog eens dat elke stap een kans is om te leren: ‘En heb je iets georganiseerd? Vraag dan achteraf of dit ook daadwerkelijk aansloot.’

De onderstaande infographic is van Tonnie, en geeft in vogelvlucht weer wat actieonderzoek is: